Door Jan Bardoul (1936-2022) kregen tientallen Holocaust-slachtoffers een gedenksteen
Door: Bart Jungmann, De Volkskrant, 4 september 2022
Jan Bardoul kon als geen ander zijn weg vinden in archieven. Hij achterhaalde gegevens van tientallen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, met als resultaat zeventig gedenkstenen. Hij overleed op 5 augustus, op 86-jarige leeftijd.
Jan Bardoul Beeld privé-archief
Een paar jaar geleden sprak Jan Bardoul op de Dodenherdenking in Heerlen over het veel te korte leven van een 5-jarig Joods jongetje. Bardoul was zijn naam tegengekomen tijdens zijn archiefonderzoek en was erin geslaagd dat leven te reconstrueren.
Pauline Bardoul kan zich goed herinneren hoeveel indruk dat op de aanwezigen maakte. Alle kwaliteiten van haar vader kwamen daarin samen. Weinigen konden zo goed hun weg vinden in archieven en weinigen waren zo goed in staat papier tot leven te wekken.
Het is aan Jan Bardoul te danken dat dat jongetje en 69 andere Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog nooit vergeten zullen worden. Namens de stichting Lodewijk Foijer achterhaalde hij al hun gegevens. Dat resulteerde in zeventig gedenktekens, zogenoemde Stolpersteine, in Heerlen en Hoensbroek.
De eerste Stolperstein, ‘struikelsteen’ in vertaling, verscheen in 2007 in het Nederlandse straatbeeld. De Duitse kunstenaar Gunter Demnig was daarmee tien jaar eerder in Berlijn begonnen als herinnering aan de Holocaust. De straatstenen, waarop persoonlijke gegevens zijn aangebracht, worden voor het laatste woonhuis van de slachtoffers gelegd.
Het is een secuur werk om al die gegevens terug te vinden en vervolgens te verifiëren. Dat was Jan Bardoul wel toevertrouwd. ‘We werden er wel eens crimineel van’, zegt Leo Niessen, destijds de voorzitter van de stichting Lodewijk Foijer. ‘Dan leek alles rond te zijn en dan kwam Jan toch weer met iets aanzetten.’
Hoe Jan Bardoul, overleden op 5 augustus, zo betrokken raakte bij het lot van zijn Joodse stadsgenoten weet eigenlijk niemand. Maar de Duitse bezetting had grote indruk op hem gemaakt. Pauline: ‘Hij vertelde er vaak over.’ Dat hij met zijn oudste zus over straat liep, dat opeens het luchtalarm afging en dat ze een veilig heenkomen moesten zoeken.
Uiteindelijk zou zijn hele familie de Tweede Wereldoorlog overleven, en dat is nogal wat voor een gezin met in totaal tien kinderen. Gelukkig wel, want Jan Bardoul was boven alles een enorme familieman. Met al zijn zussen en broers, hoe ver ook over de wereld uitgewaaierd, hield hij nauw contact. ‘En dat familiegevoel heeft hij ook op ons overgebracht’, zegt Pauline Bardoul.
Ze koestert de herinnering aan de innige relatie die haar vader had met haar oudste kleinkind. ‘Dat was zo mooi om te zien, hoe dol die twee op elkaar waren.’ Niessen herinnert zich Bardouls vaste kaartavond met zijn broer en schoonzus. ‘We konden Jan altijd lastigvallen, maar niet op donderdagavond.’
Voordat Jan Bardoul al zijn energie stak in het lot van Joodse oorlogsslachtoffers, was hij verkeersschout. Dat was als volgt gegaan: aanvankelijk stond Bardoul voor de klas als leraar Engels, maar dat was in een tijd dat er sprake was van een lerarenoverschot in plaats van een tekort. Daarom besloot Jan Bardoul er een studie rechten aan vast te plakken.
Na voltooiing leidde dat, in combinatie met zijn voorliefde voor auto’s (Pauline: ‘Mooie auto’s’), tot de aanstelling als verkeersschout. Dat is een niet meer bestaande functie bij het Openbaar Ministerie, destijds bedoeld om de officier van justitie te ontlasten.
Verkeersschout Bardoul nam zijn functie buitengewoon serieus. De politie kon hem altijd bellen, want hij wilde ter plekke kennis nemen van overtredingen en misdrijven. Gevolg was wel dat Jan Bardoul de fiets meed. Fietsen vond hij gevaarlijk.
Bart Jungmann, De Volkskrant, 4 september 2022
Herdenking 80 jaar deportaties vanuit Maastricht
25 augustus 1942 was de eerste dag dat leden van de Joodse Maastrichtse gemeenschap massaal werden opgeroepen zich te melden, bij de gebouwen van de Maatrichtse openbare lagere school aan de Professor Pieter Willemsstraat.
Vandaar ging het naar het nabijgelegen Station, dan naar Westerbork en daarna naar de vernietigingskampen in Polen. Slechts zeven van de honderden kwamen nog terug.
Herman en Annelies van Rens droegen afgelopen jaren heel veel bij aan de nagedachtenis van de Limburgse Joodse Gemeenschap. In hun boeken, in reizen en in plechtigheden. Zo ook op 25 augustus 2022 op deze bijzondere plek. Veel erkentelijkheid voor hun werk.
Herdenking
Behalve de geijkte toespraken van bestuurders van de stad en de provincie, waren er bezielde, gloedvolle en gevoelsrijke verhalen: van Benoit Wesly - over zijn in de Holocaust omgebrachte broertje Leon; van em. Prof. Leon Kaufmann, zoon van elektricien Sally Kaufmann uit Amby - over zijn familieleden, de vermoorde en de overlevenden. Over getallen die worden tot namen, beelden, lotgevallen. Want zolang mensen je naam noemen en aan je terugdenken, blijf je in zekere zin toch onder de levenden.
Rabbijn Cohen sprak een kaddisj-gebed uit en er waren mooie passende liederen te horen waaronder een van de Westerbork-liederen van Johnny en Jones.
Tekst Dick Gebuys
In memoriam Jan Bardoul
Op vrijdag 5 augustus 2022 is op 86-jarige leeftijd overleden de bij velen bekende Heerlenaar Jan Bardoul. Na een lange loopbaan als docent Engels werd hij in zijn werkzame leven een van de eerste verkeersschouten in Nederland.
Na zijn pensionering heeft hij zich met grote inzet gestort op het documenteren van de Joodse geschiedenis van Heerlen. Mede op zijn initiatief is daartoe de Stchting Lodewijk Foijer opgericht, vernoemd naar een van de arme, uit de Kruisstraat weggevoerde Joden uit Heerlen. Dat de Stichting vanaf 2012 ter nagedachtenis van de in de oorlog weggevoerde Joden meer dan 70 Stolpersteine heeft mogen plaatsen op de juiste plaatsen in Heerlen is mede te danken aan de niet aflatende inzet van Jan Bardoul.
Eindeloos heeft hij in verschillende archieven gespeurd naar Joodse burgers die in Heerlen woonachtig waren voor en tijdens WOII. Dat heeft uiteindelijk geleid tot een verantwoorde complete lijst met correct gespelde namen en waar mogelijk met geboortedata en sterfdag. En daarbij een eindeloze zoektocht naar adressen waar de mensen gewoond hadden of ondergedoken hadden gezeten. Zelfs waar inmiddels de huizen verdwenen waren werd de oorspronkelijk plek door Jan op basis van secuur archiefwerk gereconstrueerd. Het in 2015 verschenen werk “ Leven rondom een synagoge” van de hand van Henk de Wolf was niet mogelijk geweest zonder de essentiële inbreng van Jan Bardoul.
Ook nadien, toen het project was afgerond, bleef Jan zeer betrokken en waar nodig doorzoekend. Familieleden, woonachtig in de VS of Israël, die naar aanleiding van boek en/of Stolpersteine zelf op zoek gingen naar hun geschiedenis konden altijd bij Jan terecht met hun vragen en waar mogelijk hielp hij hen.
Met het overlijden van Jan verliest Heerlen een burger die een grote bijdrage heeft geleverd aan het vastleggen van een donker deel van haar geschiedenis. Stichting Lodewijk Foijer is hem daarvoor veel dank verschuldigd.
Leo Niessen
Stolpersteine opnieuw gepoetst
Op dinsdag 9 november 2021 hebben zo'n 50 leerlingen uit Parkstad de Stolpersteine in Heerlen gepoetst. In de Royal konden de leerlingen luisteren en kijken naar het levensverhaal van Jack Aldewereld die als baby door de NV-groep van Amsterdam naar Brunssum werd gebracht en zo de oorlog overleefde. Zijn hele familie -op zijn zus Fanny na- werd uitgemoord. De film Jack's Oorlog van L1 gaf een indringend beeld hoe Jack zijn boodschap van vrede wil doorgeven aan de jeugd.
Lichtjeswandeling langs Stolpersteine
's Avonds liepen zo'n 40 mensen mee met de door het Vredesplatform Heerlen georganiseerde 'lichtjeswandeling' langs gepoetste Stolpersteine in de binnenstad. Nico Zijlstra, oud-docent geschiedenis vertelde bij de diverse Stolpersteine het verhaal achter de naam en de Jodenvervolging in de oorlog.
Walk of Peace
Zo'n veertig deelnemers namen op 27 september 2020 deel aan een Stolpersteinewandeling onder leiding van Martin van der Weerden, docent geschiedenis aan het Bernardinuscollege in Heerlen. De deelnemers aan deze Walk for Peace liepen gezamenlijk langs een zevental stenen en Martin van der Weerden vertelde het verhaal erbij. Zoals op de foto bij de steen gewijd aan Marcel Kosten op de Akerstraat.
Voorbereidingen 4-5 Mei 2019 begonnen
Onder leiding van Paul Simons van het 4-5 Mei comité zijn de voorbereidingen voor de ceremonies op 4 mei 2019 begonnen. Tijdens de ceremonies zulle leerlingen van de samenwerkende scholen voor voortgezet onderwijs in Heerlen gedichten en teksten voordragen.
In het Theater in Heerlen gebeurt dat tijdens het hersenkingsconcert op zaterdag 4 mei 2019. Het Herdenkingsconcert 4 mei is inmiddels een mooie traditie van het Comité 4 en 5 mei. Tijdens dit concert worden in woord en muziek de slachtoffers van oorlogen waar dan ook ter wereld herdacht.
Dit jaar wordt het Herdenkingsconcert 4 mei uitgevoerd door jonge musici uit de regio en talent van het Conservatorium Maastricht. Onder andere ziet u op het podium het klarinetkwintet van de Koninklijke Harmonie Heerlen en het Konsorcio Paco Kaj Prospero. De rode draad in het programma is de herdenking van de vele onschuldige slachtoffers van diverse oorlogen, zoals de Tweede Wereldoorlog, de burgeroorlog in Bosnië-Herzegovina en actueel, de oorlog in Syrië.
Heerlense scholieren bezoeken Westerbork
Bijna 50 Heerlense scholieren van het Bernardinuscollege Grotius College, Sint-Janscollege en het Sintermeertencollege brachten op dinsdag 10 april 2018 een bezoek aan het doorgangskamp Westerbork.
Het bezoek werd mogelijk gemaakt door het Educatief Fonds Lodewijk Foijer, de Gemeente Heerlen en de vier samenwerkende scholen. Enkele leerlingen verwerkten hun indrukken van het bezoek in een verslag, dat we u niet willen onthouden.
Westerbork zèlf ervaren
Vanmorgen, 10 april, vertrokken we in een bus met een combinatie van leerlingen van het Sint-Janscollege, het Sintermeertencollege, het Grotius college en het Bernardinuscollege naar het doorgangskamp Westerbork in het Drenthe. De achterliggende gedachte van deze dag was om bewustzijn te creëren onder de geselecteerde leerlingen – zij die van iedere school deel mochten nemen aan de reis. Daarnaast gingen ook een paar leden van het comité 4 en 5 mei mee, die in de gemeente Heerlen met 76 Stolpersteine voor meer bewustzijn hebben gezorgd door het herdenken van de vermoorde en gedeporteerde joden die in Heerlen woonden. 
De dag begon met een korte documentaire in een zaal van het Herdenkingscentrum Westerbork. Deze was gemaakt door een Joodse inwoner van het kamp, Rudolf Breslauer, die ten tijde opdracht had gekregen van commandant Gemmeker om het werk en leven in het kamp te laten zien, maar vooral om het hachje van de commandant te redden; als immers zijn superieuren zouden zien wat voor een goed werk hij geleverd had, hoefde hij niet zijn leven te riskeren aan het Oostfront. Na deze presentatie kregen we een boekje met vragen over de vaste tentoonstelling waar we toch wel onder de indruk van waren.
Hierna maakten we een wandeling naar het kamp, het meest imposante deel van de dag waar iedereen stil van werd. Dit kwam vooral door de persoonlijke verhalen die onze gids uitstekend vertelde en die ons een beeld gaven van de vrijwel lege vlakte omringd door bos, alle barakken – behalve één – waren immers afgebroken. Dit werd ook ondersteund door foto’s: de barak die half hersteld was, een stuk spoorlijn met twee wagons, een herstelde wachttoren en het huis van de commandant. Het kamp had ook nog twee kunstwerken van twee Joodse kunstenaars, van wie één 102.000 stenen voor elke overledene heeft geplaatst, wat ons besef van de ernst van de massale vernietiging vergrootte.
Het andere kunstwerk bestond uit een stuk rails waarvan aan één zijde de uiteinden omhoog waren gebogen en aan het andere einde een hoge muur waar je niet overheen kon kijken stond, wat symbool stond voor het feit dat men toentertijd niet wist waar ze heen zouden gaan. Deze en nog andere onderdelen van het kunstwerk vonden wij zeer indrukwekkend. Dit was daarnaast ook de afsluiting van de dag.
Bij de massale vernietiging willen we toevoegen: de 102.000 stenen stonden in de vorm van Nederland om aan te geven dat de slachtoffers vanuit heel Nederland kwamen. Elke steen had ook een eigen hoogte, die symbool stond voor de uniciteit van alle slachtoffers.
Wanneer je de eerste keer zo dicht bij de gruwelijke gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog komt, besef je dat, een aantal decennia geleden, er op de grond waar jij nu staat, mensen gevreesd hebben voor hun leven. Alles op het nu vlakke terrein ziet er zo kalm uit, en je kunt je bijna niet voorstellen dat het vol heeft gestaan met – laat ik ze zo noemen – stallen om mensen in op te slaan, waar ze wachtten op hun deportatie richting het oosten. Zoals ook aan het monument van de spoorlijn te zien was, wist menig gedeporteerde niet wat hem of haar te wachten stond. Althans, hun werd de illusie voorgehouden dat ze zouden werken, om vervolgens veilig en wel terug te keren naar hun thuis. Wat er zich daadwerkelijk voordeed in deze vernietigingskampen, was voor velen nog een onbekend iets.
Het was een uitermate imposante en leerzame ervaring voor ons allen en het heeft ons een stukje laten zien van hoe het leven eruit moet hebben gezien voor de mensen in werkkampen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Cil, Daisy, Danique, Denise, Laura, Maarten, Mick, Nicky, Nina en Sarah
Stolpersteine gepoetst 2 februari 2018
Het was bitterkoud op de Stolpersteine wandeling van de vier deelnemende scholen langs een aantal Stolpersteine in het centrum van Heerlen. De bedoeling was dat de leerlingen de verhalen achter de Stolpersteine zouden ervaren. Tegelijkertijd zouden de stenen gepoetst moeten worden met koperpoets. Regen en sneeuw maakten dat poetsen wat moeilijk, maar de leerlingen 135 in aantal, waren van de verhalen onder de indruk.
Het Parkstad Theater Heerlen had ruimten ter beschikking gesteld om de lezing van Roger Moreno over zijn Requiem te horen en om de film van L1 over Jack Aldewereld te zien. Jack Aldewereld is als baby door de NV-groep gered uit de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam. Hij groeide op in Brunssum als 1 van de 2 overlevenden van de oorlog van zijn familie.
Achter het Huis
Gebaseerd op het Dagboek van Anne Frank speelden acteurs het stuk Achter het Huis. Al bij de première was het stuk omstreden door tegenwerking van de Anne Frank Stichting in Basel. Ook leerlingen die het Dagboek goed kenden hadden moeite met de vertaling die schrijver Ilja Pfeiffer aan het stuk gegeven had.
Maar in goede gesprekken op school bleken de leerlingen heel positief te zijn over de opgedane ervaringen van lezing, Stolpersteine, film en toneel.
De dag kon worden georganiseerd door de samenwerking met Educatief Fonds Lodewijk Foijer, Podium ParkstadLab, Gemeente Heerlen, Parkstad Limburg Theaters, Comité 4 en 5 mei Heerlen, SVO|PL, LVO Parkstad.
2 februari 2018 Achter het Huis
Leerlingen van de vier deelnemende scholen zullen op vrijdag 2 februari 2018 een wandeling langs de gelegde Heerlense Stolpersteine maken. Bij deze gelegenheid zullen de stenen gepoetst worden.
Op het programma staan ook een ontmoeting met de componist Roger Moreno die zal vertellen over het tot stand komen van zijn Requiem voor Auschwitz. Dit Requiem zal op 4 mei uitgevoerd worden in de stadschouwburg van Heerlen.
's Avonds zullen de leerlingen een Meet&Greet hebben met acteurs van het stuk Achter het Huis, een bewerking van het Dagboek van Anne Frank door Ilja Leonard Pfeijffer, en tevens zullen zij de voorstelling kunnen bijwonen.
1 januari 2018 Stichting Lodewijk Foijer stopt
Na het leggen van 71 Stolpersteine zit het werk van de Stichting Lodewijk Foijer er op 1 januari 2018 formeel op.
Dank
Op deze plaats een woord van dank voor al diegenen die zich belangeloos voor de Stichting hebben ingezet.
Educatief Fonds Lodewijk Foijer
Het beheer van de stenen en de educatieve programma's rond de Stolpersteine in Heerlen en Hoensbroek zal worden overgenomen door het Educatief Fonds Lodwijk Foijer dat gesteund wordt door de schoolbesturen van LVO en SVO|PL in Heerlen/Hoensbroek.
De vier deelnemende scholen aan het Stolpersteineproject, het Bernardinuscollege, Grotius College, College St. Jan en het Sintermeertencollege zullen het onderhoud van de stenen koppelen aan educatieve projecten in de geest van de doelstellingen van de Stichting Lodewijk Foijer.
2013 Stolpersteine in Heerlen en Hoensbroek
Op 25 augustus 1942 vond de eerste deportatie van Joodse burgers uit Heerlen plaats. Zij werden vermoord in de Duitse vernietigingskampen. Velen zouden daarna nog volgen. In Heerlen is er weinig wat daar nog aan herinnert. Om de herinnering aan die duistere periode ook voor toekomstige generaties levendig te houden heeft een aantal burgers de stichting Lodewijk Foijer opgericht die daartoe strekkende activiteiten ontwikkelt.
De stichting wil in Heerlen “Stolpersteine” (struikelstenen), vervaardigd door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, plaatsen in het trottoir voor huizen van waaruit tijdens de oorlog Joodse mensen zijn gedeporteerd. De gemeente Heerlen heeft aan dit initiatief volledige medewerking gegeven. Blijkens de meest recente stand van onderzoek van de stichting zal het in Heerlen uiteindelijk gaan om ongeveer 66 struikelstenen. Op 25 augustus 2012 zijn de eerste struikelstenen geplaatst.
Op 23 augustus 2013 zal de stichting in de ochtend 12 struikelstenen in Heerlen plaatsen. In de middag vindt een herdenkingsbijeenkomst plaats in het Sint-Janscollege te Hoensbroek, waarna 2 struikelstenen in Hoensbroek geplaatst zullen worden. Leerlingen van Heerlense middelbare scholen spelen een centrale rol bij het leggen van de struikelstenen en tijdens de middagzitting.
Tussen 10.00 en 10.30 uur zijn genodigden en belangstellenden welkom in de Max van der Schootzaal van het Bernardinuscollege, Akerstraat 95 te Heerlen, van waaruit om 10.30 uur wordt vertrokken voor het leggen van de struikelstenen (zie bijlage). Om 14.00 uur begint in de aula van het Sint-Janscollege, Amstenraderweg 122 te Hoensbroek de herdenkingsbijeenkomst met een welkomstwoord van de voorzitter van de stichting, de heer drs. L.F. P. Niessen. Vervolgens zullen prof. dr. H.C. de Wolf, die een publicatie voorbereidt over de Joden in Heerlen voor, tijdens en na de oorlog en de heer E. Stibbe, zoon van Elisabeth Stibbe-Meijers voor wie in de ochtend een struikelsteen is geplaatst, korte inleidingen houden. Het geheel wordt omlijst door presentaties en korte muzikale optredens van leerlingen van Heerlense middelbare scholen .
Na sluiting van de bijzondere bijeenkomst lopen we om ca. 15.30 uur vanuit het Sint-Janscollege naar het adres Akerstraat-Noord 252, alwaar ter afsluiting van de dag twee struikelstenen zullen worden gelegd.
drs. L.F.P. Niessen
Klik hieronder voor de bijlage:
Bijlage_persbericht_23-08-2013.pdf
Stolpersteine, Trompetter 10 juli
Stolpersteinewandeling 27 september 2020
In het kader van de Vredesweek wordt op zondag 27 september 2020n weer een Walk of Peace / Stolpersteinewandeling georganiseerd. De start is om 14.00 uur bij
walk of peace
Tijdens een wandeling van maximaal anderhalf uur zullen verhalen over het verleden rond oorlog en vrede aanleiding zijn om stil te staan bij onderdrukking en vrijheid in het verleden, heden en in de toekomst. Het lot van vluchtelingen, de Holocaust, maar ook verzet en het warm houden van de idealen van de bevrijding komen aan de orde.
De wandeling voert ons over de begraafplaats, de Sint Antoniusweg en de Sint Franciscusweg, langs het Bernardinuscollege en als de tijd het toelaat over de Bekkerweg en het Tempsplein. Eindpunt: Pancratiusplein. Onze gids is Martin van der Weerden, docent geschiedenis en vredesactivist.
Aanmelden is niet nodig.
Beek krijgt 19 Stolpersteine
Op vrijdag 12 april vrijdag 19 struikelstenen gelegd voor 21 Holocaustslachtoffers. Voor het joodse echtpaar Steinberg wordt daarentegen een klein monument onthuld. Bij het huis in de Maastrichterlaan waar een NSB-burgemeester het tweetal in 1942 uit liet zetten.
In 1939 vluchtte het joodse kruideniersechtpaar Steinberg vanuit het Duitse Hagen naar Nederland. De man van hun enige dochter - mijningenieur Johan op den Kamp uit Rumpen - huurde in Beek een huis voor zijn schoonouders. „Ik kende het verhaal van het echtpaar Steinberg alleen mondeling via een mevrouw die daar als jong meisje huishoudster was geweest”, vertelt de Beekse historicus Herman van Rens.
Bericht LD 11-04-2019
